پیام‌های تربیتی  آیه‌ی ۵۲ سوره مبارکه فرقان
مهم‌ترین پیام تربیتی این آیه این است که جهاد را منحصر در جنگ نظامی ندانیم؛ بلکه دشمن از انواع حملات استفاده می‌کند و هر حمله‌ای نیاز به جهاد مخصوص خود دارد. حملات و جنگ دشمن به دو گونه جنگ سخت و جنگ نرم تقسیم می‌شوند. منظور از جنگ سخت یعنی حمله نظامی، ترور و شورش. در ادبیات دینی ما، جهادی که متناسب با این جنگ است، «جهاد اصغر» نام گرفته است. اما جنگ نرم به دو گونه تقسیم می‌شود. یک نوع آن مانند تحریم اقتصادی، تبلیغات منفی و ترویج فرهنگ‌های غلط است و نوع دیگر آن مانند حمله به باورهای مردم، حمله به مبانی نظام و حمله به مراکز تصمیم‌ساز نظام است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره‌ی یکی از انواع جنگ نرم دشمن تعبیر به «نفوذ» می‌کنند و جهاد متناسب با آن را «جهاد کبیر» می‌دانند. «[این نوع جنگ] عبارت است از نفوذ در مراکز تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری؛ آن عبارت است از نفوذ برای تغییر باورهای مردم؛ آن عبارت است از نفوذ برای تغییر محاسبات.»

حال سؤال این است، هدف دشمن از این نوع جنگ چیست؟ با نگاهی به گذشته می‌بینیم دشمن در تمام انواع جنگها با شکست مواجه شده است. حال سراغ چنین جنگی آمده است و هدف از این جنگ نیز یک چیز است: «تبعیت از دشمن» و وظیفه‌ی جامعه اسلامی در برابر چنین جنگی یک چیز است؛ «تبعیت نکردن از دشمن». این همان «جهاد کبیر» است.

با این بیان روشن می‌شود که «جهاد فقط به‌معنای قتال نیست، فقط به‌معنای جنگ نظامی نیست؛ جهاد یک معنای بسیار وسیع‌تری دارد.» که خداوند در قرآن از آن تعبیر به «جهاد کبیر» کرده است. شاهد این سخن این است که خداوند این آیه را در مکه نازل کرده است در حالیکه اساساً در مکه جنگ نظامی مطرح نبوده؛ بلکه فشار مشرکان با هدف واداشتن به «اطاعت و تبعیت» از آنها بود. به همین دلیل خداوند در برابر حمله کفار مکه با هدف «به تبعیت واداشتن»، دستور به جهاد «استقامت و عدم تبعیت» می‌دهد. لذا «اطاعت نکردن از کفّار همان چیزی است که خدای متعال به آن گفته جهاد کبیر.»

در این جنگ، دشمن برای رسیدن به هدف نهایی خود، به دو نقطه حساس حمله می‌کند: ۱- «تهاجم به مبانی انقلاب» ۲- «تهاجم به بنیانهای حافظ و محافظ». هدف از حمله به این دو نقطه حساس سه چیز است: ۱- «تغییر محاسبه‌ها در مسئولین» ۲- «تغییر باورها در مردم» ۳- «تغییر در مراکز تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری» و نتیجه‌ای که به دنبال آن هستند این است که «نظام اسلامی از عناصری که در درون او است و مایه‌ی اقتدار او است، تهی بشود.» و در نهایت بعد از این مراحل «وقتی نظام اسلامی ضعیف شد، وقتی عناصر قدرت در او نبود، وقتی اقتدار نبود، دیگر از بین بردنش و کشاندنش به این سَمت و به آن سَمت، کار مشکلی برای ابرقدرت‌ها نخواهد بود.» یعنی «میخواهند وادار کنند به تبعیّت.»

اینجا است که مبارزه با دشمن در این مرحله نه با «جهاد اکبر» می‌تواند باشد و نه با «جهاد اصغر»؛ بلکه قرآن جهاد دیگری را ضروری می‌داند و آن «جهاد کبیر» است و جهاد کبیر یعنی «عدم تبعیت از دشمن». این آن پیام مهمی است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از دل قرآن بیرون کشیده و مسیر حرکت را روشن می‌کنند. آنچه در عرف دینی، سیاسی، و اجتماعی مطرح است، جنگ را به دو نوع سخت و نرم تقسیم می‌کنند و راهکار آن را نیز یا جهاد اصغر می‌دانند یا جهاد اکبر. اما حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر اساس قرآن جنگ دشمن را به سه گونه تقسیم می‌کنند و راهکار آن را نیز بر اساس قرآن «جهاد کبیر» می‌دانند.

به همین دلیل ایشان درباره تقسیم‌بندی جهاد می‌فرمایند: «این تقسیم‌بندی غیر از تقسیم‌بندی جهاد اکبر و جهاد اصغر است: جهاد اکبر که از همه سخت‌تر است، جهاد با نفْس است، همان چیزی است که هویّت ما را، باطن ما را حفظ میکند؛ جهاد اصغر، مجاهدت با دشمن است، منتها در بین جهاد اصغر یک جهاد هست که خدای متعال آن را “جهاد کبیر” نام نهاده که آن همین است. “جهاد کبیر” یعنی چه؟ یعنی اطاعت نکردن از دشمن، از کافر؛ از خصمی که در میدان مبارزه‌ی با تو قرار گرفته اطاعت نکن. اطاعت یعنی چه؟ یعنی تبعیّت؛ تبعیّت نکن. تبعیّت نکردن در کجا؟ در میدانهای مختلف؛ تبعیّت در میدان سیاست، در میدان اقتصاد، در میدان فرهنگ، در میدان هنر. در میدانهای مختلف از دشمن تبعیّت نکن؛ این شد “جهاد کبیر”.»

پس در میان «جهاد»ها، آن جهادی که جامعه اسلامی همیشه با آن مواجه است و دائم در حال مبارزه و جهاد است، آن «جهاد کبیر» است. زیرا جهاد اکبر یک مسئله‌ی عمومی است و همه با آن سر و کار دارند. جهاد اصغر نیز همیشگی نیست و در بسیاری زمانها وجود ندارد. اما جهاد کبیر یک جهاد همیشگی است. این جهاد همان جهاد حق و باطل است که در طول زمان بوده است و هدف باطل این است که حق را به تبعیت از خودش وادار کند. این جهاد، هشدار آیه «وَ لَنْ تَرْضى‌ عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لاَ النَّصارى‌ حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُم‌» است. این جهاد همان جهادی است که امام عزیزمان فرمودند: «تا شرک و کفر هست، مبارزه هست و تا مبارزه هست، ما هستیم.»

رمز تمام دشمنی‌های استکبار نیز همین است. زیرا «آنچه استکبار را از جمهوری اسلامی بشدّت غضبناک میکند، مسلمان بودن مردم ایران نیست؛ آن، عبارت است از اینکه مردم به‌خاطر این مسلمان بودن، حاضر نیستند زیر بار استکبار بروند؛ حاضر نیستند تبعیّت کنند؛ این است که دشمن را غضبناک میکند.»

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره اهمیت جهاد کبیر و توصیه خداوند به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمایند: «این تبعیّت نکردن آن‌قدر مهم است که خدای متعال پیغمبر خود را مکرّر به آن توصیه میکند. آیه‌ی تکان‌دهنده‌ی اوّل سوره‌ی مبارکه‌ی احزاب “بِسمِ‌اللهِ‌الرَّحمنِ‌الرَّحیم، یٰاَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللهَ وَ لا تُطِعِ الکٰفِرینَ”. [میفرماید] “اِتَّقِ اللهَ وَ لا تُطِعِ الکفِرین”! پیغمبر! تقوا داشته باش و از کافران تبعیّت نکن؛ “اِنَّ اللهَ کانَ عَلیمًا حکیمًا”، ما میدانیم مشکلات تو را، ما میدانیم فشارهایی که بر تو وارد میکنند تا تو را وادار به تبعیّت کنند ـ تهدید میکنند، تطمیع میکنند ـ امّا شما مراقب امر و نهی الهی باش، “اِتَّقِ اللهَ”، حواست جمع باشد. “وَ لا تُطِعِ الکٰفِرین”؛ این اطاعت نکردن از کافرین، آن چیز بزرگ و مهمّی است که خدای متعال با این لحن با پیغمبرش حرف میزند.»